Schaamte is een pijnlijk gevoel, omdat je een negatieve gedachte aan je karakter koppelt. Het is niet iets wat je doet, maar wie je bent.
Hoe ontstaat schaamte
Je hebt over het onderwerp waar jij je voor schaamt een sterke mening. Je hebt een ideaalbeeld van hoe het moet zijn en duidelijk voor ogen wanneer het goed of slecht is. Om je een paar voorbeelden te geven:
- Schaamte voor je lichaam
- Jij schaamt je voor je hele lichaam of een lichaamsdeel op basis van wat jij als ‘mooi’ of ‘perfect’ bestempeld.
- Schaamte dat je te uitbundig je emoties toont
- Op sommige momenten heb je je emoties niet onder controle en dat strookt niet met het beeld dat jij jezelf compleet in de hand moet hebben.
- Schaamte om een gedachten die je hebt
- Er is je iets overkomen en je hebt voor je gevoel zo’n erge gedachten ontwikkeld, waarbij je niet vindt dat je zo mag denken.
Hoe kom je van je schaamte af?
De bron
Het begint bij de bron. Twee mensen kunnen hetzelfde idee hebben, maar de één kan schaamte gevoelens ontwikkelen en de ander niet.
Waar schaam jij je voor? Dit is jouw startpunt. Welk ideaalbeeld heb je hier omheen gevormd?
Dit is een belangrijke, want dat ideaalbeeld is niet iets waarmee je geboren bent, maar wat zich heeft gevormd. Geen enkele baby wordt geboren met het ideaalbeeld omtrent jouw schaamte.
Je kunt je ideaalbeeld op verschillende manieren hebben gevonden:
- Familie
- Het gezin waarin je bent opgegroeid
- Je ouders/primaire verzorgers
- Je broers/zussen
- Andere familieleden
- Het gezin waarin je bent opgegroeid
Als jij bijvoorbeeld huilde en je ouders vaak zeggen: “kom op dit hoor je niet te doen. Jij bent geen huilebalk.”
Dit kan het startpunt zijn van het beeld dat je geen emoties, hoort te tonen.
- De gemeenschap:
- Vrienden
- School
- De buurt waarin je opgegroeid bent
- Bijbaan
- Sportclub
Als je vrienden X vinden en jij voelt dat niet zo, dan kan jij je daarvoor schamen. Je spiegelt je aan je vrienden en voelt alsof je een tekortkoming hebt. Datzelfde kan zijn als je voelt dat al je vrienden Y hebben en jij dat niet hebt. Een baan, een relatie of iets anders.
Afhankelijk van je ideaalbeeld kan jij je hiervoor schamen en je minderwaardig voelen.
Extern zonder verbinding:
- Reclame/marketing
- De (sociale) media
- Regels en wetten
- Normen en waarden
Je ontvangt signalen vanuit deze hoek, maar je hebt geen relatie of connectie met ze. Stel een traditionele relatie man/vrouw, kinderen en samenwonen is niet aan jou besteed. Het kan zijn dat jij je schaamt voor wat jij wil, omdat dit buiten de norm valt.
Een ander iets is bijvoorbeeld dat jij je schaamt voor je uiterlijk. Onder andere door reclame wordt er een bepaalde beeldvorming gecreëerd.
De schaamte die jij hebt kan uit verschillende bronnen komen, waarbij jij je eigen oordeel op hebt gevormd.
Om van je schaamte af te komen, kan het erg verhelderend werken om te kijken waar jouw idee vandaan komt.
Ons brein is een spons.
Stel je begint met een witte spons. Als je blauw water morst wordt de spons blauw. Mors je geel water dan is de spons nog een beetje wit, blauw, geel en groen. Afhankelijk van de hoeveelheid, bepaalt dit hoe de spons in zijn geheel gekleurd wordt.
Je ouders kunnen een keer zeggen dat jij een mooi kind bent (blauw water), je kunt op school 100den keren horen dat je lelijk bent (geel water), je kunt van je partner regelmatig horen dat je mooi bent (blauw water), je kunt op televisie continue hetzelfde type uiterlijk tegenkomen (geel water). Deze mengelmoes kan er netto voor zorgen dat jij je schaamt om hoe je eruitziet. Ondanks dat je ook andere signalen (gekleurd water) ontvangt.
Dit maakt het zo moeilijk om een bron te wissen, omdat het zo hardnekkig in je hersenen zit.
Emotionele en lichamelijke effecten
Wanneer jij je ergens voor schaamt dan heeft dat zowel emotionele en lichamelijke effecten. Je voelt je rottig en tegelijkertijd kan je ook een steen in je maag voelen, zweet je of heb een andere lichamelijke uiting.
Afhankelijk van de schaamte en wat jij gewend bent. Uit dit zich dit op één van deze manieren:
- Terugtrekken
- Zelf beschadiging
- Ontwijken
- Andere beschadigen
Voor al deze vier manieren geldt dat dit zowel fysiek als geestelijk kan.
Als jij een schaamtegevoel hebt terwijl je omringt bent met mensen, dan kan jij je fysiek terugtrekken. Bijvoorbeeld door weg te lopen of door je geestelijk af te sluiten. Je verdwaalt in je eigen gedachten en neemt niet meer deel aan het gesprek.
Het probleem is dat wanneer je de ‘oplossing’ van het kompas gebruikt. Jij je achteraf nog slechter voelt. Elk van deze acties ondermijnt jouw gevoel van geluk op de langer termijn.
De cyclus doorbreken
Om de cyclus te doorbreken is een belangrijk besef nodig. De schaamte wekt emoties en gevoelens op. Zowel geestelijk als lichamelijk. Vanuit daar ga je automatisch over naar het gedrag wat je gewend bent. Een situatie vermijden, jezelf afsluiten, jezelf beschadigen of het afreageren op een ander.
Je kunt dit vergelijken met de beroemde apen val:
Een aap is gek op een banaan en als ze eenmaal beet hebben, laten ze niet meer los. Bij de apenval leg je de banaan in een pot en heb je een opening die groot genoeg is om je hand erin te doen. Maar dat als je de banaan vast hebt je hand er niet uit kan.
Feitelijk ben je niet gevangen, want laat de banaan los en je kunt weer weg. Het is de mentale barrière om de banaan los te laten, die er voor zorgt dat de aap gevangen wordt.
Hoe zit dit bij jouw schaamte. Je schaamt je met alle gevoelens en emoties die daarmee gepaard gaan. De banaan is jouw tijdelijke oplossing om met de schaamte om te gaan. En nu zit je vast in de cyclus.
Wat belangrijk is om te beseffen dat jij qua gedrag niet je emoties en gedachten hoeft te volgen. Wanneer je dat beseft, dan kan je besluiten om bewust iets anders te doen. Het gaat zwaar tegen je natuur in. Dit maakt het moeilijk, maar dit is wel een krachtige manier om de schaamte te overwinnen.
Niet de lat aantikken
Waarom blijft de schaamte in stand? Jouw ideaalbeeld is voor jou onbereikbaar. Waar jij je voor schaamt en hoe graag jij ook je ideaalbeeld wil benaderen. De druk die jij jezelf oplegt om dit op korte termijn te bereiken is wat je en dubbel rotgevoel oplevert.
Dit onderzoek geeft dat ook aan https://www.psychologytoday.com/us/blog/the-athletes-way/201702/letting-go-unattainable-goals-has-psychological-perks.
Hoever staat jouw beeld af van de realiteit? Een klein gat, dat is prima, want dat geeft je motivatie om dit gat nog kleiner te maken. Maar dat jij je ergens voor schaamt is al een teken aan de wand dat het gat realiteit en verwachtingen van jezelf nu onoverbrugbaar is.
Maar wat kan je dan doen? Je originele ideaalbeeld loslaten en vervangen met een nieuw realistisch beeld.
Nu is dat makkelijker gezegd dan gedaan, maar dat is wel de kern.
Doordat de lat nu te hoog is, krijg je dat je je schaamte versterkt. Je schaamt je al en elke keer als de prikkel opduikt die jouw dat schaamtegevoel geeft, zal jij je erger schamen. Want het herinnert je weer aan de tekortkoming die jij nu jezelf hebt opgelegd.
Het beste is om één doel te vervangen met het andere. Bijvoorbeeld als jij zo nu en dan extreem verdrietig kunt worden om een kleinigheidje en je daarvoor schaamt, omdat je denkt dat je als aansteller gezien wordt. In de plaats van als doelstelling te hebben dat je dit nooit meer mag hebben, zeg je tegen jezelf dat dit twee keer per maand mag gebeuren. En mocht het per ongeluk een deerde keer gebeuren, is dat geen ramp, want dat is een keertje meer dan je doel.
Echter, als je met jezelf afsprak dat het nooit meer zou gebeuren, dan vind je jezelf een mislukking als het al de eerste keer plaatsvindt.
Nieuwe inzichten verwerven
Zoals gezegd is het moeilijk om zomaar van je schaamte af te komen. Wat helpt is om op gestructureerde wijze jouw schaamte te onderzoeken. Wat je dan doet is je bestaande gedachten aan verschillende testen onderwerpen om te ontdekken of wat je denkt (nog steeds) klopt.
Je onderzoek en perspectief verandering
Tijdens deze fase ga je op zoek naar feiten. Kan je objectief vaststellen dat waar jij je voor schaamt ook daadwerkelijk realistisch probleem is?
En bij de perspectief verandering, kijk je vanuit andere hoeken naar het onderwerp.
Als voorbeeld nemen we de schaamte: “Ik schaam mij om mijn lichaam en heb moeite naakt bij m’n partner te zijn.”
Hier zijn een paar vragen om je op weg te helpen:
- Zou jij bewering in de rechtszaal zich staande houden?
- Wat kan je met zekerheid vaststellen?
- Feitelijk alleen je lichaamskenmerken. Niet wat iemand daarvan vindt. In de plaats van de gedachten in de vullen, moet je er naar vragen.
- Ben jij de enige in de wereld met dit probleem?
- Heb je de pech dat jij de enige bent in de deze situatie? Zo, ja is het dan geen dubbele straf om je zo te schamen? Is het antwoord ‘nee’ ontdek hoe zij het licht aan het einde van de tunnen vonden (internet forums) kunnen hierbij helpen.
- Als een vriend of vriendin in dezelfde situatie zou zitten. Wat zou je adviseren of tegen die persoon zeggen?
- Zou je bij die persoon net zo streng zijn?
- Focus jij je alleen op je zwakke punten?
- Stel je bent best tevreden over je gezicht, billen en benen, maar ontevreden over je buik. Als je daar de focus hebt, dan is die isolatie een belangrijke factor voor je schaamte.
- Heb jij een dubbele standaard?
- Is de beoordeling over jezelf harder en strenger dan jij voor iemand anders hebt?
- Probeer je de toekomst te voorspellen in de plaats van hiermee te experimenteren?
- Zonder dat je überhaupt probeert om uit je comfortzone te stappen, heb je bij voorbaat al een rampscenario in je hoofd.
Experimenteren met je schaamte
Dit is een effectieve manier om je schaamte te doorbreken, maar je zult het in eerste instantie niet leuk vinden. Je gaat namelijk naar iets op zoek wat een paar onprettige gevoelens zal triggeren.
Er zijn twee manieren hoe je het experiment aan kunt gaan. Je kunt zelf op onderzoek gaan. Dit houdt in dat je iets doet, wat je normaal niet zou doen. Je wint hierdoor nieuwe informatie in en deze informatie kan je weer tegen je schaamte aan houden.
Een tweede manier is dat door met mensen in gesprek te gaan jij je schaamte test. Hierdoor kan jij jouw gedachten testen en ontdekken of wat jij je hoofd hebt, anderen ook zo zien.
Iets anders waar je ook mee kunt experimenteren en dat heeft niet zozeer met het testen van je schaamte te maken. Is testen welke mogelijkheden er zijn om je schaamte te verminderen. Als je onderzoek doet naar je schaamte en ontdekt wat je kan doen om het eventueel te verminderen. Dan kan je testen wat eventueel voor jou kan werken.
Wat vind je er achteraf van?
Na je experiment is, kijk je terug over wat je hebt geleerd. Uiteindelijk is het doel dat je steeds meer nieuwe inzichten krijgt. En deze inzichten kunt gebruiken om langzaam dat punt in je leven te veranderen.
Nu zal niet experiment gaan zoals verwacht en dat is prima. Dat hoeft ook niet. Het gaat erom dat je steeds meer nieuwe inzichten ontwikkeld.
Vragen die jij jezelf kunt stellen zijn:
- Wat heb ik geleerd?
- Wat heb ik bereikt?
- Wat maakte het zo moeilijk?
- Wat had ik anders kunnen doen?
Herdefinieer je schaamte
Na verloop van tijd is de schaamte niet meer zoals het was. Probeer regelmatig je schaamte onder woorden te brengen en te kijken hoe je er nu tegen aankijkt.
Waar eerst de schaamte groot en algemeen is. “Ik ben lelijk.” Kan dit langzaam veranderen in: “ik ben ontevreden met mijn gewicht.”
Je gaat van een schaamte waar je voor je gevoel helemaal niks mee kan naar een situatie die al meer uitzicht biedt.
Vanuit dat nieuwe inzicht kan je weer opnieuw de cyclus doorlopen.
